در همین زمینه باید تاکید کرد مراکز جهاد دانشگاهی که در حوزه درمان ناباروری فعالیت می‌کنند، می‌توانند نیمی از مراجعات درمان ناباوری در کشور را تحت پوشش قرار دهند که البته بی‌تردید این موضوع مستلزم حمایت‌های لازم از سوی سیاست‌گذاران حوزه سلامت و حاکمیت است.

در این راستا، «پژوهشگاه رویان» یکی از مراکز جهاد دانشگاهی فعال در زمینه درمان‌های ناباروری است که در حوزه‌های مختلف می‌تواند به تحقق اهداف «برنامه جامع جمعیت» کمک کند؛ از حفظ توان باروری زوج‌ها گرفته تا استفاده از سلول‌های بنیادی برای درمان‌های ناباروری همچون «یائسگی زودرس»، «احیای دوباره بارداری» و درمان «مشکلات داخل رحم» و ...

به همین منظور اقدامات پژوهشگاه رویان در درمان‌های نوین ناباروری، سهم این مجموعه در جوان‌سازی جمعیت و همچنین نقش قوانین جدید در تسهیل درمان ناباروری و ... را با دکتر احمد وثوق - معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان به گفت‌وگو نشستیم که مشروح این گفت‌وگوی تفصیلی را در پی می‌خوانید:

دکتر احمد وثوق در گفت‌وگویی، در بخش ابتدایی صحبت‌هایش درباره وضعیت فعلی آمارهای جمعیتی، با بیان اینکه جمعیت کشور، «جوان» تلقی می‌شود، اظهار کرد: جمعیت ایران روزهای نخست انقلاب اسلامی حدود ۳۰ میلیون نفر بود که در حال حاضر، این تعداد بالغ بر ۸۰ میلیون نفر است. بررسی جامعه آماری جمعیت کشور بیانگر این است که حداقل ۵۰ میلیون نفر جمعیت کمتر از افراد ۴۷ سال کشور را تشکیل می‌دهند. با توجه به اینکه اغلب جمعیت ایران، کمتر از ۴۷ سال دارند باید جمعیت حال حاضر کشور را «جوان» قلمداد کرد.  

 وضعیت ناباروری در دنیا و ایران

وی همچنین با بیان اینکه ۱۵ درصد از زوج‌ها در سطح جهان «ناباروری» را تجربه می‌کنند، خاطرنشان کرد: آمار و ارقام از مشکل ناباروری ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار زوج ایرانی حکایت می‌کند. نتایج برخی مطالعات بیانگر این است که میزان نرخ ناباروری در کشور از میانگین جهانی بالاتر است. اگرچه «مطالعات ناباوری» تمام نقاط کشور را پوشش نمی‌دهد اما با توجه به نتایج این مطالعات می‌توان گفت نرخ ناباروری در کشور بالاتر از نرم جهانی است.

عضو هیات‌علمی پژوهشگاه رویان ادامه داد: زوج‌هایی که از مشکلات ناباروری رنج می‌برند در دو دسته ناباروی «اولیه» و ناباروری «ثانویه» قرار می‌گیرند. منظور از ناباوری اولیه این است که آنها هیچ فرزندی ندارند و منظور از ناباوری ثانویه این است که برای «فرزند دوم» تلاش می‌کنند اما با مشکل ناباروری مواجه می‌شوند.  

درمان ناباروری نیازمند اقدام ویژه

دکتر وثوق با اشاره به جمعیت ۳/۵ میلیون زوج مبتلا به ناباروری، اظهار کرد: با توجه به میزان شیوع ناباروری در کشور باید به طور جدی به حوزه درمان ناباروری ورود کرد و درمان ناباورری باید جزو اولویت‌های نظام سلامت محسوب شود و به اقدمات ویژه نیاز دارد.

پوشش ۵۰ درصدی درمان ناباوری در کشور توسط جهاد دانشگاهی

وی در پاسخ به سوال درباره سهم جهاد دانشگاهی در درمان ناباوری تصریح کرد: مراکز جهاد دانشگاهی که در حوزه درمان ناباروری فعالیت می‌کنند، می‌توانند نیمی از مراجعات درمان ناباوری را تحت پوشش قرار دهند. پژوهشگاه‌های «رویان» و  «ابن‌سینا» و سایر مراکز درمان ناباوری جهاد دانشگاهی که در استان‌های مرکزی، کرمانشاه، خوزستان، قزوین، قم و لرستان فعالیت می‌کنند، قادر به پوشش ۵۰ درصدی مراجعات درمان ناباوری هستند. درمان ناباروری ازتوانمندی‌های جهاد دانشگاهی به حساب می‌آید و در این زمینه می‌تواند به نظام سلامت کمک کند.

معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان ادامه داد: پوشش ۵۰ درصدی درمان ناباوری در کشور توسط جهاد دانشگاهی، مستلزم حمایت‌های لازم از سوی سیاست‌گذاران حوزه سلامت و حاکمیت است. حمایت‌های مورد نیاز شامل تامین نیروی انسانی، تجهیزات و اعتبارات لازم است. انتظار داریم اعتبارات مورد نیاز در چارچوب مقررات و تعرفه‌ها پرداخت شود که بتوانیم خدمات خود را استمرار دهیم و پذیرای زوج‌های نابارور باشیم.

نقش «رویان» در جوان‌سازی جمعیت

وی درباره سهم پژوهشگاه رویان در اجرای قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» نیز به ایسنا اظهار کرد: پژوهشگاه رویان می‌تواند در سه حوزه به تحقق اهداف «برنامه جامع جمعیت» کمک کند. توسعه میزان فعالیت‌های پژوهشگاه رویان، اولین زمینه فعالیت این مجموعه به منظور تحقق اهداف برنامه جامع جمعیت به حساب می‌آید.

دکتر وثوق درباره توسعه فعالیت‌های پژوهشگاه رویان در راستای برنامه جامع جمعیت توضیح داد: توسعه برنامه‌های پژوهشگاه رویان با ۲ رویکرد محقق می‌شود؛ نخست اینکه مراکز جدید در استان‌های کشور ایجاد کنیم و پذیرای زوج‌های نابارور باشیم. همچنین با افزایش ظرفیت مراکز موجود می‌توانیم زوج‌های بیشتری را تحت پوشش خدمات درمانی قرار دهیم.

آمادگی جهاد دانشگاهی برای مدیریت درمان ناباروری در کشور

عضو هیات‌علمی پژوهشگاه رویان ادامه داد: تمام اقداماتی که در دستور کار قرار می‌دهیم در راستای کسب سهم بیشتر در حوزه درمان ناباروری است. جهاد دانشگاهی آماده است مدیریت حوزه درمان ناباوری را برعهده بگیرد. اگر مدیریت درمان ناباروری به جهاد دانشگاهی واگذار شود، توانایی داریم که این حوزه از سلامت را به طور کامل مدیریت کنیم.  

معاون درمان پژوهشگاه رویان با اشاره به پراکندگی سازمان‌های جهاد دانشگاهی در سراسر کشور گفت: جهاد دانشگاهی با توجه به ساختار و گستردگی خود می‌تواند بازوی اجرایی سیاست‌گذاران حوزه سلامت در زمینه مدیریت درمان ناباروری باشد.

برنامه‌هایی برای حفظ توان باروری زنان و مردان

این متخصص درباره رویکرد دوم پژوهشگاه رویان در ارتباط با تحقق برنامه جامع جمعیت گفت: «حفظ باروری»، دومین رویکرد پژوهشگاه رویان در ارتباط با  برنامه جامع جمعیت است. در حال حاضر، برنامه‌هایی به منظور حفظ توان باروری زوج‌ها انجام می‌دهیم و این موضوع را به طرق مختلف انجام می‌دهیم.

دکتر وثوق درباره اقدامات پژوهشگاه رویان به منظور حفظ توان باروری زوج‌ها گفت: گاهی اوقات ابتلا به یک بیماری می‌تواند زمینه‌ساز ناباروری شود یا باروری یک فرد را به خطر اندازد. بنابراین پیش از اینکه اقدامات درمانی برای درمان بیماری انجام شود، می‌توان با اقداماتی توانایی باروری افراد را حفظ کرد؛ به طور مثال، ذخیره‌سازی تخمک زنان یا اسپرم مردان به منظور حفظ باروری افراد انجام می‌شود. همچنین اگر افرادی که مبتلا به بیماری می‌شوند زوج باشند، می‌توان نسبت به حفظ جنین در محیط آزمایشگاهی برای آنها اقدام کرد.  

وی با اشاره به «افزایش سن» و تاثیر این مولفه بر باروری گفت: بررسی‌ها بیانگر این است «سن ازدواج» و «فاصله میان ازدواج و فرزندآوری» افزایش یافته؛ در حالی که برخی از زنان و مردان ایرانی به موضوع فرزندآوری توجه می‌کنند. بر این اساس زنانی که به محدوده ۳۵ سالگی رسیده باشند و تصور می‌کنند که سن فرزندآوری آنها به خطر افتاده است، می‌توانند نسبت به حفظ باروری خود اقدام کنند.

دکتر وثوق در این باره ادامه داد: اگرچه مردان در تمام سنین زندگی از قدرت باروری برخوردار هستند، اما کیفیت اسپرم با بالا رفتن سن کاهش می‌یابد. بر همین اساس این افراد نیز با مراجعه به پژوهشگاه رویان می‌توانند نسبت به حفظ اسپرم در بانک این پژوهشگاه اقدام کنند.  

عضو هیات‌علمی پژوهشگاه رویان گفت: به عنوان مثال برخی از زوج‌ها در حال سپری‌کردن مراحل تحصیلات خود هستند و شرایط فرزندآوری را ندارند. این گروه نیز می‌توانند نسبت به حفظ باروری خود اقدام کنند. بازهم تاکید می‌کنم، بالارفتن سن ازدواج، افزایش فاصله میان زمان ازدواج و فرزندآوری، بروز برخی بیماری‌ها و شرایط خاص برخی از زوج‌ها مانند تحصیل، می‌تواند باروری را تحت تاثیر قرار دهد اما این افراد با حفظ باروری خود به صورت آزمایشگاهی می‌توانند در زمینه ناباروری نگرانی نداشته باشند.

اهمیت غربالگری توان باروری قبل از بلوغ

وی درباره رویکرد سوم پژوهشگاه درباره برنامه جامع جمعیت گفت: ورود به حوزه آموزش از دیگر اقدمات پژوهشگاه رویان در زمینه برنامه جامع جمعیت است که با هدف ارتقاء میزان بهداشت باروری اجرا می‌شود. منظور از ارتقا بهداشت باروری این است که عواملی که می‌تواند باروری افراد را درآینده تحت تاثیر قرار دهد، شناسایی کرده و با بهره‌گرفتن از برنامه‌های آموزشی از تبعات آن جلوگیری کنیم. به طور مثال، اجرای غربالگری پیش از دوران بلوغ می‌تواند از بروز مشکلات احتمالی که باروری را تحت تاثیر قرار می‌دهد، جلوگیری کرده و منجر به حفظ قدرت باروری افراد می‌شود.

دکتر وثوق ادامه داد: برنامه بهداشت باروری و پیشگیری از مشکلات احتمالی که باروری را تحت تاثیر قرار می‌دهد جزو برنامه‌های پژوهشگاه رویان به حساب می‌آید و به موضوع‌های «جوانی جمعیت» و «حفظ میزان زاد و ولد» کمک می‌کند.

در همین زمینه ببینید:

ویدیو/ وضعیت ناباروری در دنیا و ایران

عضو هیات‌علمی پژوهشگاه رویان درباره جامعه هدف طرح‌های غربالگری پژوهشگاه رویان گفت: افرادی که هنوز به سن بلوغ نرسیده‌اند، گروه هدف غربالگری هستند؛ چرا که این احتمال وجود دارد پس از دوران بلوغ نتوان نسبت به درمان ناباروری آنها اقدامی کرد. دختران کمتر از ۱۲ سال و پسران کمتر از ۱۵ سال در طرح‌های غربالگری به عنوان جامعه هدف لحاظ می‌شوند.

این متخصص ادامه داد: با شناسایی عوامل موثر در بروز ناباروری مانند «بیضه نزول‌نکرده» می‌توان نسبت به درمان نارسایی‌های موثر بر باروری اقدام کرد. با شناسایی، تحت مراقبت‌ قرار دادن و انجام اقدامات مداخله‌ای می‌توان از برخی نارسایی‌هایی که سبب تحت‌تاثیر قرار دادن باروری می‌شود، جلوگیری کرد. توصیه پژوهشگاه رویان به دستگاه‌های اجرایی کشور که در زمینه سلامت فعالیت می‌کنند این است که به غربالگری پیش از دوران بلوغ توجه کنند. بازهم تاکید می‌کنم، توجه به غربالگری پیش از دوران بلوغ می‌تواند از بروز مشکلات ناباروری جلوگیری کند.

معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان در همین راستا ادامه داد: تیم‌های غربالگری پژوهشگاه رویان را به مناطقی که از منظر دسترسی به خدمات درمانی با محدودیت‌های مواجه هستند، اعزام کرده‌ایم. اگرچه غربالگری‌های نارسایی‌های موثر بر باروری در دوران پیش از بلوغ را در مناطقی اجرا کرده‌ایم، اما با توجه به گستردگی سازمان‌های جهاد دانشگاهی می‌توانیم برنامه‌های غربالگری و برنامه‌های آموزشی را افزایش دهیم و از بروز مشکلات جدی جلوگیری کنیم.

وضعیت بانک «اسپرم» و «تخمک» در رویان

دکتر وثوق در بخش دیگری از مصاحبه تفصیلی خود با ایسنا، به پرسشی درباره وضعیت بانک «اسپرم» و «تخمک» پژوهشگاه رویان در راستای حفظ باروری پاسخ داد و گفت: برنامه ذخیره‌سازی اسپرم و تخمک توسط پژوهشگاه رویان در حال اجرا است؛ به نحوی که بیماران مبتلا به بیماری‌های صعب‌العلاج و سرطان به صورت هفتگی و پیش از آغاز مداخلات درمانی برای ذخیره‌سازی اسپرم و تخمک مراجعه می‌کنند. همچنین  با مراجعه‌کنندگانی که به دلیل بالارفتن سن نسبت به موضوع باروری احساس نگرانی می‌کنند، مواجه هستیم.

معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان افزود: اقداماتی در زمینه درمان ناباروری انجام داده‌ایم اما کافی نیست. ما در پژوهشگاه رویان درنظر داریم «مرکز ملی  حفظ باروری» را احداث کنیم و با احداث این مرکز به طور جدی‌تری در مسیر حفظ باروری گام برداریم. مقدمات و مذاکرات مقدماتی به منظور احداث مرکز ملی حفظ باروری را انجام داده‌ایم و همچنین درنظر داریم از ظرفیت وجود خیرین برای این مرکز ملی بهره‌ببریم.

 اهمیت ایجاد مرکز ملی حفظ باروری در کشور

وی با اشاره به تاثیر ایجاد مرکز ملی حفظ باروری در کشور گفت: اگر بتوانیم این مرکز را ایجاد کنیم، نسبت به ایجاد یک الگو در زمینه درمان ناباروری اقدام کرده‌ایم. براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده، نخستین مرکز را در شهر تهران احداث کنیم و سپس به سایر شهرها گسترش می‌دهیم.

دکتر وثوق درباره اعتبار مورد نیاز مرکز ملی حفظ باروری گفت: فضای فیزیکی مرکز ملی حفظ باروری باید به نحوی باشد که تمام مداخلات حفظ باروری را در یک مجموعه ارائه دهد. نیروی انسانی مورد نیاز نیز باید در کانون توجه قرار گیرد، به نحوی که متخصصان حفظ باروری و جنین‌شناس بتوانند خدمات تخصصی را در قالب تیم‌های تخصصی ارائه دهند. البته مشخص است که نیازها تنها به فضای فیزیکی و نیروی انسانی محدود نمی‌شود و لازم است تجهیزات مورد نیاز نیز فراهم شود. به طور قطع، خیرین می‌توانند در زمینه احداث مرکز ملی باروری موثر باشند.  

خودکفایی ایران در درمان‌های ناباروری

این متخصص درباره جایگاه جهانی پژوهشگاه رویان در حوزه درمان ناباروری نیز اظهار کرد: کیفیت خدمات درمانی پژوهشگاه رویان به نحوی است که با تمام مراکز معتبر درمان ناباروری کشورهای اروپایی، ایالات‌متحده و استرالیا برابر است. ایران در زمینه درمان ناباروری به خودکفایی رسیده و از منظر اقدمات انجام شده با مراکز مطرح دنیا تفاوتی ندارد.

«رویان» جزو ۱۰ مرکز برتر درمان ناباروری مردان در دنیا

وی با اشاره به مطالعات انجام شده در زمینه درمان ناباروری گفت: مطالعات متعددی در زمینه درمان ناباروی انجام شده، نتایج یک مطالعه جهانی بیان می‌کند پژوهشگاه رویان جزو ۱۰ مرکز برتر درمان ناباروری مردان است و از مراکز اثرگذار در زمینه درمان ناباروری به حساب می‌آید. کیفیت خدمات درمانی پژوهشگاه رویان به نحوی است که زوج‌های ایرانی مقیم سایر کشورها که برای درمان ناباروری اقدام می‌کنند با پرسش «چرا برای درمان در کشور خود اقدام نمی‌کنید؟» مواجه می‌شوند و در میان پرسش‌ها از رویان سخن به میان می‌آورند.  

اخلاق پزشکی در «رویان» و مراجعاتی از سراسر دنیا

وثوق با بیان اینکه شهروندان برخی کشورها با هدف درمان ناباروری به پژوهشگاه رویان مراجعه می‌کنند، اظهار کرد: زوج‌های غیرایرانی با استناد به مطالعات خود به این نتیجه رسیده‌اند پژوهشگاه رویان از منظر جهانی در جایگاه والایی قرار دارد. زوج‌های غیرایرانی به دلیل اینکه پژوهشگاه رویان به مسائل حوزه «اخلاق پزشکی» اعتقاد دارد و در صورت اعتقاد به دین اسلام با توجه به رعایت موازین شرعی به این مرکز تحقیقاتی_درمانی مراجعه می‌کنند. همچنین زوج‌های ایرانی، غیرایرانی، ایرانی‌های مقیم سایر کشورها و زوج‌هایی که یک نفر از آنها ایرانی است، برای دریافت خدمات درمانی به پژوهشگاه رویان مراجعه می‌کنند.  

معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان با بیان اینکه در برهه‌ای از تاریخ برای درمان ناباروری به خارج از کشور سفر می‌کردیم، افزود: سفر به کشورهای خارجی منجر به ارزبری می‌شد؛ در حال حاضر، نه تنها برای درمان ناباوری به سایر کشورها سفر نمی‌کنیم بلکه پذیرای شهروندان سایر کشورها هستیم.

 و اما «فرصت» تحریم‌ها...

وی همچنین در پاسخ به سوال درباره تاثیر تحریم‌ها بر تامین تجهیزات مرتبط با درمان ناباروری گفت: تحریم، هم تهدید است و هم فرصت؛ منظور از تهدید این است که برای تامین مواد مصرفی، محیط‌های کشت و دستگاه‌هایی که برای درمان ناباروری کاربرد دارند با مشکل مواجه می‌شویم و به سختی می‌توانیم تجهیزات مورد نیاز را تامین‌کنیم.

عضو هیات‌علمی پژوهشگاه رویان با «فرصت» برشمردن تحریم‌ها اظهار کرد: گاهی‌اوقات ناچار هستیم به دلیل در دسترس نبودن برخی امکانات و تجهیزات از تجهیزاتی که در اختیار داریم، استفاده کنیم و هیچ گاه این ادعا را نداشته‌ایم که تحریم هیچ تاثیری بر درمان ندارد. تحریم‌ها باعث شده که اغلب اقلام مورد نیاز را تولید کنیم و با کار مداوم توانسته‌ایم به استانداردهایی  در زمینه تجهیزات دست‌یابیم. برخی تجهیزات درمان ناباروری مانند «کانتر انتقال جنین»، «نی فریز» و «سوزن پانکچر» و ... را تولیده کرده‌ایم و استفاده می‌کنیم.

این متخصص درباره اثربخشی داروهای درمان ناباروری نیز گفت: اگرچه در زمینه دارویی نیز تحریم شده‌ایم اما با داروهای در دسترس توانسته‌ایم ناباروری را درمان کنیم و با سایر مراکز درمانی در دنیا به رقابت بپردازیم. اگرچه موفقیت‌های به دست‌آمده با همین داروهای در دسترس محقق شده اما برخی از داروها اثربخشی بیشتری دارند. البته صنعت داروسازی کشور به ساخت داروهایی که اثربخشی بیشتری دارند، ورود نکرده است؛ چرا که این داروها برای درمان برخی از موارد خیلی خاص کاربرد دارند و رویکرد صنعت داروسازی کشور برای پوشش داروهایی است که نیازهای عمومی را پوشش می‌دهند و به همین دلیل به موارد خیلی خاص ورود نمی‌کند.

وی در این باره ادامه داد: هنگامی که با چالش در حوزه محیط‌های کشت روبرو شدیم در جهت رفع آن گام برداشتیم. همکاران ما در پژوهشگاه رویان موفق شده‌اند برخی محیط‌های کشت را تولید کنند. محیط‌های کشت تولید شده را در روند درمان ناباروری به‌کار گرفته‌ایم؛ تجربه به‌کارگیری محیط‌های کشت داخلی ثابت کرده است نمونه ایرانی با نمونه خارجی تفاوت قابل‌توجهی ندارد. به عبارت دیگر می‌توان گفت، تولید برخی از محصولات در کشور جزو فرصت‌های تحریم محسوب می‌شود.

این متخصص ادامه داد: اگر در زمینه دسترسی به تجهیزات با چالش مواجه نمی‌شدیم، در مسیر رفع آن نیز گام برنمی‌داشتیم. تحریم‌ها سبب شد که تا حد امکان، «رفع وابستگی» داشته‌ باشیم و در زمینه برخی از تجهیزات در مسیر خودکفایی حرکت کرده‌ایم. تلاش کرده‌ایم از تحریم‌ها به بهترین شکل ممکن استفاده کنیم.

گام بزرگ «رویان» در بکارگیری سلول‌های بنیادی در درمان ناباروری

وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش در پاسخ به سوال ایسنا درباره به‌کارگیری سلول‌های بنیادی برای درمان ناباروری نیز تشریح کرد: کاربردی‌کردن دانش سلول‌های بنیادی در درمان  بیماری‌ها یک موضوع جدید است و تثبیت جایگاه سلول‌های بنیادی برای درمان بیماری‌ها به گذر زمان نیاز دارد. اگرچه پژوهشگاه در رویان در ارتباط با سلول‌های بنیادی و «طب بازساختی» بر درمان ناباروری قدم‌های بزرگی برداشته اما اقدامات انجام شده در زمینه مطالعات بالینی قرار دارد.

 استفاده از سلول‌های بنیادی برای درمان «یائسگی زودرس» و احیای دوباره بارداری

 عضو هیات‌ علمی پژوهشگاه رویان توضیح داد: استفاده از سلول‌های بنیادی برای درمان «یائسگی زودرس» و احیای دوباره بارداری جزو اقدامات ما در زمینه درمان ناباروری به حساب می‌آید. البته اقدامات پژوهشگاه رویان در زمینه درمان ناروری به وسیله سلول‌های بنیادی به درمان یائسگی زودرس محدود نمی‌شود بلکه در درمان برخی «مشکلات داخل رحم» مانند «چسبندگی رحم» نیز ورود کرده‌ایم. چسبندگی رحم سبب می‌شود زنان به مسائلی مانند رحم‌اجاره‌ای روی بیاورند؛ هنگامی که چسبندگی رحم اتفاق می‌افتد توانایی پذیرش جنین از بین می‌رود.

معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان گفت: با استفاده از سلول‌های بنیادی در مسیر درمان چسبندگی رحم گام برداشته‌ایم و با استفاده از این روش درمانی نه تنها می‌توانیم چسبندگی رحم را برطرف کنیم بلکه با ترمیم حفره رحم می‌توانیم توانایی پذیرش جنین برای رحم را به وجود بیاوریم. امیدوارم بتوانیم مراحل کارآزمایی بالین درمان چسبندگی رحم را با سپری کردن کارآزمایی بالین این روش درمانی را به دنیا معرفی کنیم.  

 درمان ناباروری مردان، سخت‌تر از زنان

وی همچنین با بیان اینکه به‌ کارگرفتن سلول‌های بنیادی در درمان ناباروری محدود به بیماری‌های زنان نمی‌شود، افزود: مطالعات پژوهشی درباره درمان بیماری‌های ناباروی مردان به وسیله سلول‌های بنیادی را آغاز کرده‌ایم و در مراحل تحقیقاتی قرار داریم. درمان مشکلات ناباروی مردان نسبت به زنان سخت‌تر است. درمان مشکلات ناباروری آقایان با استفاده از سلول‌های بنیادی در مرحله آزمایش روی نمونه حیوانی قرار دارد و به مرحله آزمایش‌های انسانی نرسیده است. همچنین درمان بیماری‌های ناباروری زنان به وسیله سلول‌های بنیادی توانسته‌است فاز یک و دو را با موفقیت سپری کند و وارد فاز سوم یعنی «بررسی اثربخشی» قرار دارد.

این متخصص با بیان اینکه هنگامی که مردان دچار مشکلات ناباروری می‌شوند قدرت اسپرم‌سازی را از دست می‌دهند، خاطرنشان کرد: ما با استفاده از سلول‌های بنیادی درنظر داریم که قدرت باروری آقایان را احیا کنیم. هدف از انجام مطالعات، صرفا تولید اسپرم نیست؛ بلکه تولید اسپرم و داشتن جنین سالم است. این احتمال وجود دارد اسپرم تولید کنیم، اما با یک جنین ناسالم مواجه شویم. بنابراین دو مولفه «اسپرم» و «جنین سالم» باید در مطالعات روی نمونه حیوانی تثبیت شود. در حال حاضر، تمام مراکز تحقیقاتی دنیا که به موضوع درمان ناباروی آقایان به وسیله سلول‌های بنیادی ورود کرده‌اند در مرحله مطالعات حیوانی قرار دارند.

وی با بیان اینکه هنگامی که از روش‌های درمانی نوین سخن به میان می‌آید «توانایی علمی» نیز مطرح می‌شود، افزود: چه در عرصه علوم‌پایه و چه علوم‌بالینی از توانایی لازم برخوردار هستیم. هزینه کاربردی‌سازی سلول‌های بنیادی در عرصه درمان ناباروری بسیار گران است. به طور قطع، تحقیقات علمی‌ کاربردی به حمایت‌های مالی همه‌جانبه نیاز دارد که به سرانجام برسد.

این متخصص ادامه داد: پژوهشگاه رویان و برخی از مراکز تحقیقاتی دنیا به صورت همزمان به موضوع به‌کارگیری سلول‌های بنیادی در درمان ناباروری ورود کرده‌اند. اگرچه در یک بازه زمانی به موضوع درمان ناباروری به وسیله سلول‌های بنیادی ورود کرده‌ایم اما از منظر حمایت مالی نسبت به مرکز تحقیاقاتی دنیا شرایط متفاوتی داریم. به طور قطع، سایر مراکز تحقیقاتی دنیا با چالش‌ حمایت‌های مالی مواجه نیستند.  

وی با انتقاد از شرایط حمایت‌های مالی در امور پژوهشی گفت: بودجه تخصیص یافته به پژوهشگاه رویان در مقایسه با میزان خدماتی که ارائه می‌دهد، قابل مقایسه نیست.

عضو هیات‌علمی پژوهشگاه رویان همچنین با بیان اینکه سرعت در انجام تحقیقات کاربردی از اهمیت فراوانی برخوردار است، اظهار کرد: اگر حمایت‌های مالی ارائه نشود، نمی‌توانیم پژوهش‌ها را با سرعت قابل‌قبول پیش‌ ببریم. برخی خیرین تمایل دارند که از پژوهش‌های سلامت‌محور حمایت‌ کنند، به همین دلیل تلاش می‌کنیم که از حمایت‌های این گروه برخوردار شویم.

اهمیت حمایت‌ دولتی از پژوهش‌های کاربردی

جهاد دانشگاهی را از بدنه نظام سلامت جدا ندانید

دکتر وثوق به اشاره به ضرورت ارائه حمایت‌های دولتی نیز گفت: حمایت‌های ساختارهای دولتی برای آینده پژوهش‌های کاربردی بسیار حائز اهمیت است. «معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری» و همچنین معاونت‌های پژوهشی دو وزارتخانه «بهداشت، درمان و آموزش پزشکی»   و «علوم، تحقیقات و فناوری» باید حمایت‌های مالی خود را ارائه دهند. رویکرد و دیدگاه مدیران اجرایی کشور در خصوص جهاد دانشگاهی باید تغییر کند؛ به نحوی که این نهاد را از بدنه نظام سلامت جدا ندانند. شرایط حمایت از پژوهشگاه رویان باید مانند ساختار دانشگاهی باشد یعنی از حمایت‌هاس مستقیم برخوردار شود؛ چرا که در نظام سلامت و درمانی کشور نقش دارد.  

پژوهشگاه رویان نیازمند مساعدت مالی دولت و مجلس

معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان درباره تخصیص اعتبار موردنیاز این مرکز تحقیقاتی‌_درمانی گفت: برای کسب و تخصیص اعتبار موردنیاز تلاش می‌کنیم. اگر اعتبار مورد نیاز پژوهشگاه رویان تامین نشود در زمینه روند پیشروی تحقیقات کاربردی با مشکل مواجه می‌شویم. پژوهشگاه رویان در زمینه استفاده از منابع درآمدی خود مانند بنگاه‌های خصوصی عمل نمی‌کند؛ درآمد حاصل از خدمات درمانی را صرف امور پژوهشی می‌کنیم. از دولت و مجلس شورای اسلامی در زمینه تخصیص اعتبارات مساعدت بیشتری داشته باشند.   

وی درباره چگونگی اقناع‌کردن مردم برای حمایت‌های مالی از مطالعات پژوهشی گفت: «موسسه خیرین پژوهش رویان» را ثبت‌کرده‌ایم؛ رویکرد ما در احداث این موسسه این است که بتواند در مجامع خیرین حضور داشته باشد. خوشبختانه، خیرین در بسیاری از طرح‌های تحقیقاتی به پای کارآمده‌اند و حمایت‌های خود را ارائه داده‌اند.

 اهمیت ورود خیرین به حمایت از پژوهش‌های کاربردی

عضو هیات‌علمی پژوهشگاه رویان ادامه داد: در نظر داریم پژوهش را به نحوی به جامعه هدف خود معرفی کنیم که نتایج آن را با پوست و گوشت و استخوان خود درک‌ کنند. بسیاری از پژوهش‌های دنیا در مرز دانش حرکت می‌کنند و نتایج اثربخشی برای زندگی انسان‌ها به ارمغان می‌آورند اما  به سختی می‌توان خیرین را برای حمایت از این طرح‌ها اقناع کرد. تحقیقات ژنتیکی به سختی از حمایت‌های مالی خیرین برخوردار می‌شود.

وی ادامه داد: اگر بتوانیم  ناباروری را به عنوان یک بیماری‌ صعب‌العلاج  به جامعه معرفی کنیم، می‌توانیم از حمایت‌های مالی برخوردار شویم. معرفی اقدامات انجام شده نباید به خدمات ناباروری محدود شود بلکه باید سایر طرح‌های پژوهشی خود را به جامعه معرفی کنیم. پژوهشگاه رویان با استفاده از برخی مداخلات درمانی توانسته‌است کیفیت زندگی برخی از بیماران را افزایش دهد و از چالش‌های آنها بکاهد. اگر بخواهیم اثربخش باشیم باید میزان مداخلات درمانی خود را افزایش دهیم که اثربخشی آن در جامع به طور کامل ملموس شود.

دکتر وثوق توضیح داد: برخورداری از حمایت‌های مردمی مستلزم معرفی اقدامات مداخله‌ای انجام شده است به نحوی که برای جامعه ملموس باشد. به طور مثال، هنگامی که از «یائسگی زودرس» سخن به میان می‌آید منظور این است که برخی زنان در دوران جوانی دچار یائسگی می‌شوند و قدرت باروری را از دست می‌دهند، اما با اقدامات مداخله‌ای می‌توان قدرت باروری افراد را احیا کرد. همچنین ما با اقدمات مداخله‌ای توانسته‌ایم از میزان مشکلات افراد مبتلا به فلج مغزی بکاهیم و کیفیت زندگی آنها را ارتقاء دهیم؛ به طور قطع، تمام افراد جامعه در طول حیات خود با افراد مبتلا به فلج‌مغزی مواجه شده‌اند. بازهم تاکید می‌کنم با معرفی خدمات به صورت ملموس می‌توان از حمایت‌ها برخوردار شد.

ناترازی درآمد و هزینه در درمان ناباروری

معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان همچنین در بخش دیگری از گفت‌وگوی تفصیلی خود در پاسخ به سوال ایسنا درباره نیروی انسانی در پژوهشگاه رویان و مبحث تعرفه‌های پزشکی و نقش آن در نگه‌داشت نیروها، با بیان اینکه جهاد دانشگاهی در ارتباط با تعرفه‌های پزشکی با دو مشکل مواجه است، افزود: تعرفه‌های خدماتی درمانی کشور با واقعیت فاصله دارد؛ تعرفه‌های که در عرصه درمان به تصویب می‌رسد با سرمایه‌گذاری‌ها و هزینه‌ها هم‌خوانی ندارد و این ناترازی در حوزه درمان ناباروری بیشتر نمایان می‌شود. حداقل ۲ نفر در درمان ناباروری دخیل هستند و این درحالیست که گاهی‌اوقات تعداد افراد دخیل در درمان ناباروری به ۳ یا ۴ نفر می‌رسد.

 چالش تعرفه‌های نهاد عمومی در جهاد دانشگاهی

معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان با  بیان اینکه مراکز درمانی جهاد دانشگاهی مشمول تعرفه‌های نهاد عمومی می‌شوند، افزود: تعرفه‌های رایج خدمات پزشکی با وضعیت تورم جامعه هیچ سنخیتی ندارد تا چه رسد که یک مجموعه مشمول تعرفه‌های نهاد عمومی شود. اگرچه تعرفه‌های مراکز درمانی جهاد دانشگاهی حدود ۵۰ درصد تعرفه‌های بخش خصوصی است اما میزان هزینه‌های مراکز درمانی چه در بخش خصوصی و چه تحت نظر جهاد دانشگاهی یکسان است. چنین شرایطی سبب می‌شود که نه تنها یک مرکز تخصصی درمان ناباروی مانند رویان با مشکل مواجه شود بلکه سایر مراکز درمانی جهاد دانشگاهی مانند سازمان جهاد دانشگاهی تهران که در زمینه زخم و لیزر فعالیت می‌کنند یا پژوهشکده سرطان معتمد که به‌طور تخصصی در زمینه درمان سرطان پستان فعالیت می‌کنند با چالش مواجه شوند.  

وی ادامه داد: بازهم تاکید می‌کنم، تعرفه‌های پزرشکی می‌بایست در وهله نخست واقعی شود. تعرفه‌های نهاد عمومی نه تنها از مراکز خصوصی کمتر است بلکه در مقایسه با مراکز خیریه نیز ارزان‌تر هستند. اگرچه مراکز خیریه با هدف کمک به دیگران ارائه شده‌اند اما میزان تعرفه‌های آنها حدود ۳k است، در حالی که نهادهای عمومی ۲k دریافت می‌کنند.

دکتر وثوق درباره وضعیت نگهداشت نیروی انسانی در مراکز درمانی جهاد دانشگاهی نیز به ایسنا گفت: هنگامی که خدمات با تعرفه نهاد عمومی ارائه می‌شود میزان پرداختی‌ها به نیروی انسانی نیز تحت تاثیر قرارمی‌گیرد و به همین دلیل در زمینه نگهداشت پرسنل با مشکل مواجه می‌شویم. تعرفه‌های نهاد عمومی باید ۵۰ درصد تعرفه‌های بخش خصوصی باشد اما نرخ تعرفه ابلاغ شده از ۵۰ درصد تعرفه‌های بخش خصوصی کمتر است. ما در پژوهشگاه رویان ناچار هستیم از محل درآمدهای حاصل از خدمات درمانی با تعرفه نهاد عمومی، علاوه بر پرداخت حقوق کادر تخصصی، هزینه‌های جاری خود را پوشش دهیم.

ازخودگذشتگی نیروهای تخصصی در ارایه خدمات درمانی

 «مهاجرت» گزینه‌ای جذاب برای نیروی متخصص

معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان ادامه داد: نیروی تخصصی پژوهشگاه رویان با ازخودگذشتگی کامل در مسیر ارائه خدمات درمانی حرکت می‌کنند. خواه یا ناخواه، کاسه صبر و از خودگذشتگی نیروهای تخصصی لبریز می‌شود؛ چرا که برای گذران زندگی به درآمد مکفی نیاز دارند. بازار کار نیروهای انسانی متخصص بسیار داغ و جذاب است؛ به طور قطع، وضعیت بازار کار نسبت به مراکز درمانی جهاد دانشگاهی جذاب‌تر است و نیروها از منظر مالی بیشتر حمایت می‌شوند. همچنین مهاجرت به یک گزینه جذاب برای نیروی انسانی متخصص تبدیل شده است. میزان پرداختی مراکز درمانی خصوصی نسبت به مراکز درمانی جهاد دانشگاهی بیشتر است؛ به طور مثال، عایدی یک ماما نسبت به یک نیروی متخصص ما بیشتر است؛ بنابراین علاوه بر رقابت با بخش خصوصی باید با بخش دولتی نیز برای حفظ نیروهای انسانی خود رقابت کنیم.

عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان با بیان اینکه جاذبه‌های خارجی و مهاجرت از دیگر چالش‌های نگهداشت نیروی انسانی متخصص است، اظهار کرد: کشورهای حاشیه خلیج‌فارس مانند عمان، قطر، بحرین، کویت، امارات‌متحده عربی و عربستان سعودی با درصد کمتر نسبت به سایر کشورهای عربی، پیشنهادهای وسوسه‌انگیزی برای جذب نیروی متخصص ایرانی ارائه می‌دهند. بسیاری از نیروهای انسانی به دلیل پیشنهاد کشورهای حوزه خلیج فارس به جلای وطن دست‌می‌زنند.

درمان در افغانستان گران‌تر از ایران

دکتر وثوق ادامه داد: تفاوت در پرداختی‌ها و مسائل اقتصادی سبب می‌شود برخی از نیروهای تخصصی و کادر درمان به مهاجرت روی‌ بیاورند. تعرفه‌های پزشکی تمام بخش‌های کشور با تعرفه‌های پزشکی تمام نقاط دنیا بسیار تفاوت دارد. به عنوان مثال درمان در کشوری مانند افغانستان نسبت به ایران گران‌تر است و مسائلی از این دست سبب می‌شود با سیر صعودی مهاجران برای درمان به ایران مواجه باشیم.

وی درباره مهاجرت نیروی متخصص ایرانی و پیشنهادهای وسوسه‌انگیز کشورها بویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس برای نیروی متخصص ایرانی به ایسنا ادامه داد: متاسفانه شرایط به نحوی است که پزشکان به واسطه مهاجرت می‌توانند دستمزدهای بسیار بیشتری نسبت به داخل کشور داشته باشند. کشورهای مانند عمان و قطر  در مقایسه با ایران از منظر تخصصی بسیار پایین‌تر هستند و برای جذب نیروی متخصص ایرانی التماس می‌کنند. البته شرایط مهاجرت برای تمام کشورها یکسان نیست؛ اگر متخصصان به کشورهای پیشرفته مانند کانادا مهاجرت کنند شاید تا مدت‌ها نتوانند از تخصص خود استفاده کنند.

چالش‌های بی‌قانونی در «رحم جایگزین» و «اهدای تخمک و اسپرم»

 معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان در بخش پایانی صحبت‌هایش در پاسخ به پرسش ایسنا درباره اینکه «قوانین جدید تا چه میزانی می‌توانند در تسهیل درمان ناباروری کمک کننده باشند؟» گفت: قوانینی در حوزه افزایش جمعیت وضع شده و ماموریت‌هایی برمبنای این قوانین برای دستگاه‌های مختلف کشور تعریف شده‌اند. صرف نظر از میزان موفقیت قوانین وضع شده و پایبندی دستگاه‌های اجرایی به وظایف محوله، باید گفت خلاءهای قانونی در حوزه درمان ناباروری وجود دارد.

عضو هیات‌علمی پژوهشگاه رویان با بیان اینکه خلاءهای قانونی، شرایطی لجام‌گسیخته ایجاد می‌کنند، اظهار کرد: بسیاری بر این باور هستند وجود یک قانون ولو به صورت بد نسبت به بی‌قانونی بهتر است. اگرچه برخی بر ضرورت وجود قانون حتی به صورت بد ایمان دارند، برخی نیز معتقدند که «نبود قانون» از  «قانون‌ بد» بهتر است.

وی درباره ضرورت وضع قوانین مربوطه در حوزه درمان ناباروری گفت: من بر این باور هستم با استفاده از وضع قانون و ظرفیت آن در جهت تسهیل خدمات درمانی می‌توانیم از لجام‌گسیختگی جلوگیری کنیم. به طور مثال، قانون درباره «رحم جایگزین»، «اهدای تخمک»، «مراکز اهدای اسپرم» قانون نداریم و بی‌قانونی سبب شده که مراکز براساس امیال خود عمل کنند. بی‌قانونی در برخی حوزه‌ها سبب شده برخی مراکز به رعایت نکردن «اخلاق پزشکی» متهم شوند. علاوه بر «قانون جامع حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» می‌بایست مواردی که در عرصه درمان ناباروری مداخله دارند قانونمند شوند.

مسائل مرتبط با درمان‌های ناباروری قانونمند شود

وثوق ادامه داد: به طور قطع، جلوگیری از شرایط بی‌قانونی کنونی بسیار سخت شده است. سال‌ها است برای مدیریت شرایط کنونی تلاش کرده‌ایم اما به نتیجه ملموسی نرسیده‌ایم. فقدان قانون سبب شده که مولفه‌های انسان‌دوستانه در زمینه درمان ناباروری مانند اهدای رحم، شکل مفعت‌طلبانه به خود بگیرد و به یک تجارت تبدیل شود.

عضو هیات‌علمی پژوهشگاه رویان گفت: تغییر ماهیت کمک‌های انسان‌دوستانه در زمینه درمان ناباروری زشت است و می‌بایست مدیریت شود. جنبه انسان‌دوستانه باید تشدید شود؛ ما در پژوهشگاه رویان  که در عرصه درمان ناباروری فعالیت می‌کنیم از مسئولان کشوری می‌خواهیم که مسائل مربوط به درمان ناباروری را قانون‌مند کنند که مانعی برای بروز مشکلات منفعت‌طلبانه باشد. / ایسنا