کمانه/ سرویس جامعه: تاریخ دقیقی برای مبارزه با اعتیاد وجود ندارد اما پس از شکل گیری دولت های مدرن مقابله با اعتیاد و قاچاق و فروش مخدر به یکی از وظایف دولت برای رفاه و ایجاد امنیت اجتماعی تبدیل شد. مسئولیتی که در دوران پهلوی نخست و دوم به واسطه اسناد تاریخی صرفاً به طرح‌های روی کاغذ خلاصه شد.

حتی برخی اسناد تاریخی نشان میدهد که نزدیکترین اشخاص به دربار پهلوی در قاچاق تریاک یا افیون مشارکت و گرداننده اصلی آن بودند. طبق گزارشی در مجله «تایمز» بر اساس گزارش سازمان اطلاعات و امنیت کشور آمریکا به «قاچاق مواد مخدر و باند قاچاقچیان هروئین و کوکائین در ایران اشاره دارد .

البته سوداگری در تریاک که در آن زمان مهم ترین مواد مخدر شناخته می‌شد، سالها پیش از پهلوی دوم و در دوران رضا شاه آغاز شد. در سال ۱۳۰۷ تصویب قانون «انحصار دولتی تریاک»، عملا حاکمیت را به کاسب اصلی مخدر تبدیل کرد که نشان از سود سرشار تجارت این ماده مخدر داشت. تجارتی که باعث شد شهرهای کشور مملو از «شیره‌کش خانه» شوند تا جایی که در سال ۱۳۲۵، ۱۷۰ شیره‌کش خانه به صورت علنی در تهران و در مجموع کشور ۵۲۵ شیره‌کش خانه رسمی دایر و صدها شیره‌کش خانه مخفی نیز مشغول به فعالیت بوده‌اند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی مواد مخدر به خط قرمز نظام سیاسی حاکم تبدیل شد تا جایی نه تنها بساط تمامی شیره کش خانه ها جمع گردید، بلکه هرگونه، فروش، خرید، جابه جایی و حتی مصرف برخی مواد مخدر نیز به جرمی قانونی بدل گشت. موضوعی که عزم و تعهد جمهوری اسلامی را نشان میداد؛ تعهدی که تا به امروز چهار هزار شهید را به لاله زار شهدای کشور تقدیم کرد.

دستگاه تحریم غرب حتی در مبارزه با مخدر

به واسطه کشت عمده مواد مخدر به خصوص تریاک در کشور افغانستان، ایران به عنوان نخستین گذرگاه ترانزیت مخدر برای اروپا محسوب می شود که بیشترین مصرف و مشتری مخدرهای تولیدی را دارد. اما با این حال طی چند دهه اخیر همراه با تحریم‌های اقتصادی، سیاسی و حتی فرهنگی، بخش مقابله و حتی درمان مخدر نیز مورد تحریم کشورهای غربی قرار گرفت که اغلب به واسطه فشار آمریکا تن به این تحریم ها داده اند.

تحریم تجهیزات مقابله ای مانند تجهیزات اسکن و تصویر برداری، سامانه‌های پردازش شناسایی مخدر و کیت های شناسایی مخدر تنها بخشی از تحریم‌هایی است که ایران را از اقدام حداکثری برای مقابله با قاچاق مخدر بازداشته است. تحریم‌هایی که به گفته مسئولان رنگ بوی سیاسی داشته و هیچ توجیه فنی ندارد.

با این حال طبق گزارش های رسمی امروزه ۹۲ درصد تریاک و مخدر تولیدی از غرب آسیا در ایران کشف می شود و اینگونه سربازان وطن علاوه بر امنیت ایران، کشورهای اروپایی و غربی را نیز امن نگاه میدارند. به طوری که اخیراً آیت الله دکتر رئیسی رییس جمهوری در نشست ستاد مبارزه بامواد مخدر تاکید کرد که «اگر مبارزه بی‌امان ایران نبود مواد مخدر کل اروپا را فرا می‌گرفت».

رئیس جمهور با تاکید بر پیشتازی جمهوری اسلامی در مبارزه با قاچاق و ترانزیت مخدر، از عمل نکردن کشورهای دیگر به مسئولیت‌های خود در این رابطه انتقاد کرد و لازم دانست ضمن مسئول‌سازی این کشورها، این موضوع برای آنها تبیین شود که در صورت دست کشیدن ایران از مبارزه، مواد مخدر کل اروپا را فرا می‌گیرد.

از تحریم تا خودکفایی

به طور حتم تحریم‌های ظالمانه طی چند دهه اخیر هزینه بسیاری به خصوص از لحاظ انسانی برای جمهوری اسلامی داشته است، اما هیچگاه نظام از مقابله با قاچاق و ترانزیت مخدر عقب نشینی نکرده است. همین مسئله باعث شد که به سمت بومی سازی بسیاری از تجهیزات در حوزه مقابله حرکت کنیم و امروز می توان ادعا کرد که به خودکفایی رسیدیم.

محمدرضا کاظمی قائم مقام ستاد مبارزه با مواد مخدر اخیراً در مصاحبه با ایرنا اعلام کرد که جمهوری اسلامی در هر سه حوزه مقابله، پیشگیری و درمان اعتیاد به خودکفایی رسیده است. وی در این مصاحبه تاکید کرد که «جمهوری اسلامی ایران کارنامه موفقی در حوزه مقابله با مواد مخدر دارد و این کارنامه کاملا روشن است اما غرب و به خصوص نهادهای بین‌المللی که در اختیار غربی‌ها است، کاملا نگاهی سیاسی دارن؛ در حالی که ایران با کشف ۹۰ درصدی مواد مخدر کشورهای اروپایی، آسیایی و به طور کل غربی را امن نگاه می‌دارد.»

کاظمی اضافه کرد: امروز در حوزه مقابله با قاچاقچیان هیچ وابستگی به خارج نداریم و حتی تجهیزاتی که در حوزه مقابله با مواد مخدر در کشور و توسط مجموعه‌های دانش بنیان تولید می‌شود قابلیت صادرات و رقابت با نمونه‌های خارجی دارند.

قائم مقام ستاد مبارزه با مواد مخدر با بیان اینکه مسئولیت ناپذیری کشورهای اروپایی در حمایت از جمهوری اسلامی مانع اقدام حداکثری شده است، افزود: تحریم‌ها فرصتی شد تا امروز در زمینه‌های مختلف مبارزه با مخدر و پیشگیری و درمان اعتیاد به دستاوردهایی برسیم که ما را جزو کشورهای تاپ و پیشرو قرار داده است. در حال حاضر تمامی مبادی مرزی کشور به تجهیزات تشخصی مخدر مجهز هستند که همگی توسط نخبگان کشور تولید و حتی اکنون وارد بازار صادراتی شده است.

پایان پنهان کاری مصرف و قاچاق مخدر

فریبا دشتستانی دارای دکتری تخصصی بایوفیزیک و مسئول فنی یکی از شرکت‌های دانش بنیان در مصاحبه با خبرنگار ایرنا به دستاوردهای حوزه مواد مخدر اشاره کرد و گفت: امروز توانستیم به تولید کیت‌های تشخیص مخدر برسیم که ما را وارد عرصه رقابت با کشورهای مطرح دنیا کرده است.

وی ادامه داد: یکی از محصولات ما کیت تشخیص سوء مصرف دارو و مخدر است که می‌تواند ۸ نوع ماده مخدر را تنها با یکبار آزمایش و آن هم به روش کروماتوگرافی لایه نازک و در کمتر از یک ساعت عملیات تشخیص را انجام می دهد. مخدرهای تشخیصی این کیت شامل مورفین، کودئین، آمفتامین، متاآمفتامین، اکستازی، متادون، ترامادول و بوپرنورفین است که تمامی آن فقط در یک آزمون و در یک مرحله مشخص شود.

دشتستانی با اشاره به استانداردهای این کیت اظهار داشت: حساسیت آن به میزانی است که حتی در صورت مصرف موادی برای پنهانکاری مصرف یا به اصطلاح خنثی کننده، باز هم نوع مخدر مصرف شده فرد تشخیص داده می شود.

این متخصص بایوفیزیک همچنین به تولید کیت «کاشف یار» اشاره کرد و افزود: این کیت فقط توسط کشور آمریکا تولید می شد که اکنون توانستیم آن را از انحصار خارج کرده و در داخل کشور تولید کنیم. این کیت که وظیفه تشخیص ماده مخدر را برعهده دارد با همکاری پلیس مبارزه با مواد مخدر و براساس نیاز این نهاد تولید شده است.

دشتستانی همکاری پلیس را برای دستیابی به این فناوری بسیار موثر عنوان کرد و اظهار داشت: این کیت می تواند ماده مخدر را در ایست بازرسی ها یا گمرگ شناسایی کند. از ویژگی این کیت باید به شناسایی ماده مخدر حتی در صورت مخلوط شدن با مواد دیگر یا تغییر شکل اشاره کرد که حساسیت بسیار بالایی دارد و درصد خطا را به کمترین میزان ممکن رسانده است.

به گفته او، کیت کاشف یار می تواند در «سه ثانیه» ماده مخدر را شناسایی کند که در برخی مواقع توان شناسایی نوع ماده مخدر را هم دارد. این کیت ها تقریباً با ۱۵ درصد قیمت مشابه خارجی آن که در انحصار برخی شرکت‌های آمریکایی قرار دارند، نه تنها مارا به لیگ تولیدکنندگان این حوزه تبدیل می کند، بلکه به طور کامل آمادگی داریم علاوه بر تامین نیاز داخلی محصول را در اختیار دیگر کشورها قرار دهیم.

فصل جدید درمان با حذف لذت مخدر

دستاوردهای نخبگان داخلی در حوزه مخدر فقط به مقابله خلاصه نشده است و امروز وارد فاز جدید از درمان به واسطه داروهای جدید شدیم. شهرزاد بیهقی عضو شرکت نانو دارو نیز در گفت و گو با ایرنا به دستاوردهای جدید این شرکت دانش‌بنیان در حوزه اشاره کرد و گفت: نخستین داروی تولیدی مجموعه ما داروی اگزوپیو (نالترکسون پیوسته رهش) است که در درمان اعتیاد به مواد مخدر اکلوییدی و الکل استفاده می شود.

وی توضیح داد: این دارو به صورت عضلانی به بیمار تزریق شده و در بدن به فرم ژل تبدیل می شود. سپس به صورت آهسته طی مدت زمان یکماه باعث می‌شود بیمار حتی در صورت مصرف مواد، به حالت نشئگی و لذت را تجربه نکند. بنابراین با چنین روشی و با از بین بردن مهم‌ترین نتیجه مخدر، بیمار را از مصرف مواد دور خواهیم کرد.

بیهقی به تولید داروی بوپرنورفین در این شرکت اشاره کرد و افزود: این دارو نیز به طور کامل تولید و مراحل آزمون خود را پشت سر گذاشته است و اکنون منتظر مجوز سازمان غذا و دارو برای توزیع هستیم.

به گفته او، این دارو به صورت زیر جلدی تجویز می‌شود و طی دوره یکماهه در بدن آزاد خواهد شد. این داروها پیش از این به صورت انحصاری بوده اما اکنون ایران به نخستین تولید کننده ان در منطقه اوراسیا تبدیل شده است که از صفر تا ۱۰۰ در داخل کشور تولید شده است و هزینه آن نسبت به مشابه خارجی خود تقریباً نصف است.

موارد گفته شده تنها بخشی از دستاوردهای نخبگان و پژوهشگران داخلی بوده است که توانستند در زیر سایه سختی و محرومیت های ناشی از تحریم‌های بی منطق و ظالمانه در میدان مبارزه و مقابله با اعتیاد بایستند./ ایرنا